بازآرایی رشته های زمینه تحصیلی _ حرفه ای هنر در شاخه های فنی و حرفه ای و کاردانش

آن دسته از آموزش‌های رسمی حرفه ای و مهارتی که هنرجویان را پس از گذراندن دوره تحصیلی برای ورود به بازار کار و اشتغال آماده می سازد در آموزش و پرورش و در شاخه های فنی حرفه ای و کاردانش برنامه ریزی و اجرا می شود. تنوع رشته ها در این دو شاخه بسیاراست، برهمین اساس بر آن شدیم تا در این مصاحبه با سرکار خانم بشری گلبخش رئیس گروه زمینه تحصیلی_ حرفه ای هنر دفتر برنامه ریزی و تالیف فنی و حرفه ای و کاردانش پیرامون رشته های این زمینه در هنرستان ها گفتگویی ترتیب دهیم.

از فرصتی که برای این مصاحبه به ما دادید تشکر می کنم لطفاً خودتان را معرفی بفرمایید:

 بنده هم از توجه شما به مسائل تربیتی و آموزشی و زحمتی که می کشید سپاسگزارم. بشری گل بخش هستم لیسانس صنایع دستی از دانشگاه الزهرا و فارغ التحصیل فوق لیسانس پژوهش هنر از دانشگاه هنر تهران در سال 1378 که از همان سال به صورت رسمی در این سازمان و در دفتر برنامه ریزی و تالیف فنی و حرفه ای و کاردانش در سمت های کارشناس، کارشناس مسئول و در حال حاضر رئیس گروه زمینه تحصیلی_ حرفه ای هنر در حال انجام وظیفه هستم.

 ممکنه در رابطه با تعداد رشته های زمینه تحصیلی _ حرفه ای هنر در شاخه های فنی حرفه ای و کاردانش توضیح دهید؟

بله همان طور که می‌دانید در شاخه فنی حرفه ای از سال1390 پس از ابلاغ سند تحول بنیادین و پس از آن سند برنامه درسی ملی، برنامه ریزی نظام جدید را آغاز کردیم. از سال 1395 اجرای برنامه‌های نظام جدید در کشور کلید خورد. 16 عنوان رشته در کمیسیون های زمینه هنر به تصویب رسید که برای 13 رشته از آنها برنامه‌ریزی با رویکرد شایستگی انجام شد. در سال گذشته اولین فارغ التحصیلان این دوره با رویکرد آموزش مبتنی بر شایستگی و تولید محتوای پودمانی موفق به اخذ دیپلم شدند. عناوین رشته های گروه هنر در حال حاضر این شاخه عبارتند از معماری داخلی، انیمیشن (پویا نمایی)، صنایع دستی فرش، طراحی‌ودوخت،   فتوگرافیک، تولید برنامه تلویزیونی، سینما، موسیقی (نوازندگی ساز جهانی)، موسیقی (نوازندگی ساز ایرانی)، نمایش، نقاشی، گرافیک و نقشه کشی معماری که البته این هفت رشته آخر از نظام قدیم باقی مانده و همچنان در حال اجراست.

و اما در رابطه با رشته های زمینه تحصیلی _ حرفه ای هنر در شاخه کاردانش که شامل 49 رشته هستند عبارتند از : نقاشی ایرانی، تذهیب و تشعیر، نگارگری، معماری داخلی، چاپ دستی، چاپ باتیک و سیلک اسکرین،  چاپ باتیک و قلمکار، کاغذسازی، صحافی و جلدسازی، منبت کاری، صفحه‌آرایی، تصویرسازی و جلوه‌های ویژه رایانه‌ای، گرافیک رایانه‌ای، عکاسی، عکاسی دیجیتال، چهره سازی، تصویر سازی، طراحی بسته بندی، هنر معرق کاری، خاتم سازی، خاتم کاری، قلمزنی روی فلز، طلا و جواهرسازی، طراحی طلا و جواهر، تراش سنگهای قیمتی، تراش و تزیین شیشه و کریستال، هنر فرش، طراحی و نقاشی فرش، معرق کاشی، کاشی سازی هفت رنگ، سفالگری، سفال و لعاب، هنر آیینه‌کاری، سازسازی (سنتور و ساز ضربی)، سازسازی (سنتور و سه تار)، ساز سازی (سه تار و ساز ضربی)، آواز جهانی، آواز ایرانی، نوازندگی ساز جهانی، نوازندگی ساز ایرانی، دستیاری طراحی لباس( دوخت و ترمیم)، دستیاری تهیه لباس های نمایشی(دوخت با ترمیم و تزیین )، خیاطی مردانه دوز، خیاطی لباس شب و عروس، خیاطی لباس زنانه، دوخت لباس های محلی، دوخت لباس های تزیینی، سراجی دوزنده کفش، سراجی کیف .

 تعدادی از این عناوینی که در دو شاخه نام بردید با یکدیگر مشابه اند و برخی از آنها در خود شاخه کاردانش قرابت زیادی در عناوین شان به چشم می خورد آیا از نظر استاندارد ها و محتوای تربیت و یادگیری همپوشانی و تکرار دارند؟

شما درست میفرمایید تشابه اسمی وجود دارد اما در ابتدای به وجود آمدن شاخه کاردانش رویکرد آن ناظر بر یک شغل و مهارت خاص بود و در شاخه فنی حرفه ای با نگاه حرفه و چند شغلی برنامه‌ریزی شده بود از زمانی که قرار شد بر اساس سند برنامه درسی ملی نظام جدید برنامه‌ریزی شود .همان طور که می‌دانید زمان آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش از دو سال به سال افزایش یافت، از طرف دیگر  به دلیل تعدد و تنوع و تکثر رشته ها در دو شاخه، همچنین محدودیت زمانی برای برنامه‌ریزی درسی با رویکردهای جدید و تولید محتوای بسته های تربیت و یادگیری و توانمندسازی هنرآموزان وجود داشت . به همین دلیل تمام توجه همکاران در آن زمان به رشته های شاخه فنی و حرفه‌ای معطوف شد و در رابطه با رشته های موجود در شاخه کاردانش با توجه به اینکه مطابق مصوبه هیئت وزیران در سال 1372 ارگان های متولی موظف به همکاری و مشارکت در آموزش، سنجش، کارآموزی و به روزرسانی استانداردها و محتواهای تربیتی آموزشی دروس فنی و مهارتی آنها بودند در این زمینه کاری صورت نپذیرفت. اما در حال حاضر با توجه به سیاست های ابلاغ شده توسط رئیس محترم سازمان  و با مشارکت کارشناسان و مسئولین محترم دفتر آموزش های فنی و حرفه ای و کاردانش معاونت آموزش متوسطه و ارگان های‌متولی و ذیربط در این بخش نیز برنامه ریزی شده است و در حال طراحی ساختار دو شاخه، سامان بخشی و نظام دهی به کل رشته های موجود در دو شاخه  و بخصوص کاردانش هستیم. از طرفی همانطور که میدانید هریک از استانداردهای مهارتی در شاخه کاردانش متولی خاصی دارد . برای مثال برخی از استانداردها توسط سازمان فنی حرفه ای از طرف وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، برخی توسط سازمان صنایع دستی، تعدادی مربوط به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و غیره هستند. بدیهی است  فاصله بسیاری بین این استانداردها و استانداردهای مشاغل طبقه‌بندی شده در اسناد ملی و بین المللی و اسناد بالادستی وجود دارد که این نیز همت متولیان استانداردها را می طلبد که در این رابطه بازنگری و اصلاح اساسی انجام دهند.

 آیا برای رشته های گروه هنر در شاخه کاردانش کتاب درسی همانند شاخه فنی حرفه ای تعریف شده است؟

همانگونه که اشاره شد بر اساس مصوبه هیئت وزیران در شاخه کاردانش فرض بر این بود که با مشارکت ارگان های متولی و تقاضا دهنده رشته ها، افراد متخصص حرفه ای به آموزش در محیط واقعی کار براساس استانداردها و سرفصل های مصوب  بپردازند بنابراین چنین اساتید حرفه ای نیازی به کتاب درسی نداشتند . از طرفی سیاست دفتر و سازمان نیز بر تولید بسته های تربیت و یادگیری برای رشته ها بود و نه تولید صرفا کتاب درسی، اما با توجه به عدم تحقق مصوبات فوق، فراوانی تعداد هنرجویان در برخی رشته ها و نیاز شدید هنرآموزان، کتاب های درسی نیز تولید شد .

 آیا در حال حاضر و در نظام جدید کتابهای درسی با نظام قدیم تفاوتی دارند؟

پرسش خوبی است بله در رویکرد شایستگی محور برای تولید محتوا جهت گیری دفتر به سوی  تولید بسته های تربیت و یادگیری است این بسته شامل کتاب درسی، کتاب راهنمای هنرآموز، کتاب همراه هنرجو، فیلم و دیگر اجزای اجزای بسته که به فراخور نیاز محتوای درسی تکمیل شد. در نظام قدیم ما فقط شاهد کتاب درسی و در مواردی کتاب راهنمای معلم و گاه کتاب کار به خصوص در شاخه کاردانش بودیم . اما در نظام جدید بسته یادگیری دارای اجزای به هم پیوسته است و در واقع محتوا در قسمتهای مختلف پخش شده به گونه‌ای که بایستی همه اجزا به کار گرفته شوند تا آموزش کامل تحقق یابد. ویژگی های مهم این بسته که کاملاً جدید بوده و اثربخشی بسیاری در یادگیری فعال دارد، کتاب همراه هنرجو ست در این کتاب کلیه اصول،  قواعد، قوانین و فرمول های ثابت محتوای آموزشی کتاب درسی آمده است و هنرجو می تواند این کتاب را دائم در کلاس درس، جلسه امتحان و کارگاه های‌مهارتی به همراه خود داشته باشد. این کتاب کمک می‌کند تا چرخشی در آموزش کشور به ویژه در بخش فنی حرفه ای از حافظه محوری به سمت تفکر و تحلیل محوری را شاهد باشیم.

اشاره داشتید که استانداردها را بایستی متولیان آنها اصلاح کنند آیا تا به حال چنین اتفاقی افتاده است؟ برخی از متولیان استانداردها مانند سازمان فنی و حرفه‌ای اقدام به اصلاح استانداردهای خود کرده‌اند و استانداردهای جدید را متناسب با رویکردهای تربیتی آموزشی وزارت آموزش و پرورش پیشنهاد داده اند ولی متاسفانه تاکنون از سوی سایر ارگان های متولی و مرتبط با این زمینه تحصیلی و حرفه ای اقدامی نشده است.

 مطلع شدیم کتاب های نازک دوزی پنج جلدی مربوط به رشته خیاطی لباس زنانه در شاخه کاردانش در حال اصلاح هستند لطفاً بفرمایید آیا بر اساس استانداردهای جدید این اصلاح انجام می‌شود؟

پیرو بازخوردی که از هنرآموزان این رشته داشتیم و نامه دبیرخانه کشوری مبنی بر حجم زیاد این پنج جلد که برای یک استاندارد تعریف شده بود و نیز تغییراتی که استاندارد سازمان فنی حرفه‌ای داشته همچنین  تاکیدی که رئیس محترم سازمان مبنی بر توجه و رعایت رویکرد برنامه درسی ملی در محتوای تربیتی _ آموزشی داشتند، مقرر گردید تا این پنج جلد تعدیل شده و با رویکرد برنامه درسی ملی اصلاح شود.  در ابتدای کار با تطبیق عناوین اصلی و عناوین فرعی کتاب با عناوین و سرفصل‌های این استاندارد مشخص شد که حدود 503 صفحه از کتاب، محتوای اضافه دارد .یعنی این عناوین در استاندارد وجود ندارد .البته این مسئله خود باعث می‌شود که حجم این پنج جلد تقلیل یابد . اکنون نیز در حال ادامه تعدیل و اصلاح محتوا و تصاویر این کتاب ها با کمک متخصصین، نماینده حوزه تربیت و یادگیری، نماینده معاونت آموزش متوسطه، هنرآموزان محترم دبیرخانه کشوری هستیم. لازم می دانم به این نکته نیز اشاره کنم که این 5 جلد بر اساس استاندارد قدیم سازمان فنی و حرفه‌ای تدوین شده بود و در حال حاضر که این استاندارد تغییر کرده است بدیهی است که محتوای این کتاب ها نیز نیاز به تطبیق دوباره و اصلاح دارد.

 آیا در این رشته استانداردهای دیگری نیز وجود دارد و آیا برای آنها نیز کتاب تالیف شده است؟

بله هنرجویان این رشته در شاخه کاردانش استاندارد هایی که باید آموزش ببینند عبارتند از : "نازک دوزی زنانه"، "مانتو دوز"، "الگوساز و برشکار لباس زنانه (تکدوزی)"، "الگوساز لباس با رایانه"، "روپوش، ربدوشامبر دوز کت و پیژامه سربند و پیشبند"،   "الگوساز لباس به روش حجمی" که از میان این استانداردها تنها برای استاندارد نازک دوز زنانه کتاب درسی تعریف شده است. برای تهیه بسته تربیت و یادگیری و هر یک از اجزای آن دفتر طراحی و تولید بسته های یادگیری فنی و حرفه ای و کاردانش بایستی استانداردهای آموزشی متناسب را از سوی حوزه تربیت و یادگیری مربوطه دریافت کرده تا اقدام به تولید محتوا نماید.

در پایان اگر پیشنهاد یا نظری پیرامون رشته های زمینه تحصلی _ حرفه ای هنر دارید بفرمایید؟

 امروزه شاهد تغییرات فراوانی در مشاغل مختلف با توجه به شرایط جوامع، سبک زندگی، بهداشت، تغییرات آب و هوا، محیط زیست، منابع و ذخایر زمین هستیم . برای مثال در حال حاضر با شیوع بیماری کرونا بسیاری از صاحبان مشاغل نمی‌توانند کسب و کار عادی خود را داشته باشند بنابراین به نظر می‌رسد لازم است در برنامه‌ریزی‌ها توجه به شرایط خاص داشته و انعطاف لازم را پیش بینی کرد .