چرا پرداختن به آموزش فنی و حرفه ای ضرورت دارد؟ محبوبه محمد علی

آموزش فنی وحرفه‌ای در ایران سابقه طولانی مدت دارد. نقش دولت در حکمرانی در این حوزه صد درصدی بوده و بخش های خصوصی در آن نقش اندکی دارند. این موضوع باعث می شود دولت بودجه کافی برای ایجاد آموزش با کیفیت نداشته باشد. در حالی که این شرکت ها از نیروهای کار و کارآموزهای آموزش دیده توسط آموزش فنی وحرفه‌ای بهره مند بوده‌اند. همچنین عدم ترسیم نیازهای بازار توسط این بخش ها منجر به عدم توازن در عرضه نیروی کار و تقاضا می شود. به همین علت با ترسیم حمکرانی مطلوب و تعیین نقش بخش های خصوصی و دولتی در آن و اجرای آن می توان ضعف های موجود را از بین برد.

چرا پرداختن به آموزش فنی و حرفه ای ضرورت دارد؟

آموزش های فنی وحرفه‌ای در کشور ما به صورت رسمی با تاسیس هنرستان صنعتی تهران در سال 1305 آغاز شد. بخش خصوصی مهم ترین بهره بردار این نظام آموزشی است، لذا توجه به تقاضا در این حوزه یک اصل اساسی محسوب می شود. از سوی دیگر آموزش در کشور ما امر حاکمیتی است که به استناد اصل سی‌ام قانون اساسی دولت عهده دار ارائه آن می باشد. جمع میان این دو مولفه زمینه ساز حرکت از حاکمیت به سمت حکمرانی است. ورود این تفکر به حوزه قانون گذاری در آموزش های فنی وحرفه‌ای امری بسیار دقیق و پیچیده است. سازمان آموزش فنی وحرفه‌ای ارائه کننده آموزش های غیررسمی و کوتاه مدت و در برخی موارد معدود بلندمدت، وزارت آموزش و پرورش ارائه کننده دوره آموزش های رسمی دوره متوسطه فنی وحرفه‌ای و کاردانش و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با دو دانشگاه فنی وحرفه‌ای و دانشگاه جامع علمی کاربردی ارائه کننده آموزش های رسمی تکنسینی یا کاردانی مهارتی هستند. ایجاد حلقه ارتباط میان این نهادها ضرورت اجتناب ناپذیری است که تاکنون محقق نشده و خسارات آن سرمایه های ملی و انسانی را نشانه گرفته است. با توجه به تشکیل شورای عالی فنی وحرفه‌ای و مهارتی و آغاز به کار کارگروه های ذیل آن و لازم الاجرا بودن مصوبات شورای عالی برای نهادهای ذیربط، موضوع مهمی که می تواند مسیر روشن تری را پیش روی آموزش های فنی وحرفه‌ای قرار دهد بایسته های این نظام حکمرانی است که این گزارش در صدد تبیین آن است.

مفهوم حکمرانی و حکومت

در عمومی ترین حالت، حکومت (Government) رویکرد قانون گذاری بالا به پایین است که به دنبال تنظیم رفتار افراد و نهادها به شکل مشخص و کاملا جزئی می باشد. حکمرانی (Governance) رویکردی است که تلاش دارد تا پارامترهای سیستم را به گونه‌ای تنظیم کند که افراد و نهادها در درون آن عمل کرده و درنتیجه خودتنظیمی به وجود آمده و سیستم به نتایج مورد نظر دست پیدا کند.

حکمرانی در آموزش های فنی وحرفه‌ای

آموزش فنی وحرفه‌ای واژه ای جامع است و به جنبه هایی از فرایند آموزشی و تربیتی اطلاق می شود که مطالعه فناوری ها و علوم وابسته، کسب نگرش ها، مهارت های عملی، فهم و دانش مرتبط با حرف و مشاغل بخش های گوناگون اقتصادی و زندگی اجتماعی، به همراه آموزش عمومی را در بر می گیرد

حکمرانی مرتبط با فرایندها، خط مشی ها (سیاست ها) و تنظیم قوانین و نهادهاست که کنشگران نظام آموزش و تربیت فنی وحرفه‌ای را به یکدیگر متصل می نماید. حکمرانی مسئولیت حکمرانان ملی و منطقه‌ای را در موضوعاتی از قبیل منابع مالی، مدیریت، تضمین کیفیت و مقررات تعیین می نماید. قوانین حکمرانی تعیین می کند چه کسی، چه چیزی را تصمیم بگیرد. حکمرانی آموزش های فنی وحرفه‌ای از تامین منابع ملی، وزارتخانه های ذیربط، تنظیم گری و حتی سطح کلاس های درس، کارگاه و جوامع مرتبط را (مانند اتاق های بازرگانی و…) در بر می گیرد.

حکمرانی در آموزش های فنی وحرفه‌ای از یک سو با مشارکت دولت و ازسوی دیگر بخش خصوصی شکل می گیرد؛ لذا از این منظر چهار شکل از حکمرانی را می توان مطرح کرد: مشارکت حداکثری دولت و بخش خصوصی، مشارکت حداقلی بخش خصوصی و حداکثری دولت، مشارکت حداقلی دولت و حداقلی بخش خصوصی، مشارکت حداکثری بخش خصوصی و شرکت ها و حداقلی دولت. از این منظر حکمرانی آموزش های فنی وحرفه‌ای در ایران مدل مشارکت حداکثری دولت و حداقلی بخش خصوصی است.

کاستی های وضع موجود

آموزش فنی و حرفه‌ای کشور دارای ضعف ها و مشکلاتی است که در ادامه توضیح داده می شود:

بی توجهی به اصل تاکید بر تقاضا و پرهیز از تمرکزگرایی

ساختار حاکمیتی مبتنی بر همکاری ضعیف بخش خصوصی در سیاست گذاری، هماهنگی و مدیریت موجب می شود بخش دولتی بدون توجه به نیاز بازار کار برنامه های ارائه آموزش را تعریف و اجرا کند که نتیجه آن یکی از دو حالت عدم تعادل یعنی کمبود مهارت در برخی نیازها و اضافه بودن در سایر نیازهای بازار کار است. به عبارتی وجود رابطه متعادل میان عرضه و تقاضای مهارت از صرف

هزینه های مهارت آموزی نابه جا پیشگیری می کند.

عدم دخالت بخش خصوصی در تامین منابع

در ایران سهم بخش غیردولتی در تامین منابع مالی آموزش فنی وحرفه‌ای در مقایسه با دولت نزدیک صفر است و تمام هزینه های این آموزش های گران قیمت به بودجه عمومی وابسته است در صورتی که بسیاری از دولت ها توان پرداخت این هزینه ها را ندارند و این در حالی است که بخش خصوصی می تواند و باید به عنوان استفاده کننده از نیروی کار ماهر در این فرایند نقش داشته باشد.

بی توجهی به نقش بخش خصوصی و شرکای اجتماعی در اهداف قانون

با مقایسه‌ای میان هدف گذاری و اهداف حکمرانی آموزش های فنی وحرفه‌ای بین قانون مذکور و اسناد بین المللی، می توان گفت که نقش شرکای اجتماعی، همکاری میان بخش های دولتی و خصوصی و همکاری میان موسسات خصوصی و چگونگی ارتقای آن، فراهم کردن امکان برای ذی نفعان جهت ایفای نقش در طراحی، اجرای سیاست ها، پایش و ارزشیابی، کاهش نقش دولت در تامین منابع مالی، جمع آوری منابع و تنوع منابع، ارزیابی نیازهای مالی و تعیین نیازها در اهداف قانون نظام جامع مورد توجه قرار نگرفته است.

 فقدان نظام جامع اطلاعات بازار کار

یکپارچگی در سیستم های اطلاعاتی با جمع آوری داده ها و بهبود داده پردازی به همراه انتشار اطلاعات کامل و به روزرسانی شده از مولفه های اصلی حکمرانی در آموزش های فنی وحرفه‌ای است که البته در سیاست های کلی اشتغال نیز مورد تاکید قرار گرفته است. هم اکنون یکی از مشکلات اساسی نظام آموزش فنی وحرفه‌ای در کشور ما فقدان اطلاعات جامع بازار کار است که موجب هدررفت آموزش و هزینه های آن و تربیت نیروی کار بدون توجه به نیاز بازار کار می شود.

بایسته های حکمرانی آموزش های فنی وحرفه‌ای در ایران

با توجه به بررسی های انجام شده درخصوص حکمرانی، حکمرانی آموزش های فنی وحرفه‌ای، مولفه های اصلی حکمرانی و با بررسی های انجام شده نسبت به قانون نظام جامع آموزش و تربیت فنی وحرفه‌ای می توان مولفه های زیر را به عنوان بایسته های حکمرانی آموزش های فنی وحرفه‌ای در ایران مطرح کرد.

توصیف سیستم حکمرانی

ترسیم مدل حکمرانی از وضع موجود، وضع مطلوب، روند اصلاح که باید واجد شاخص، نظام اندازه گیری و محورهای اصلی باشد، تعیین نقشه راه و نقش هر کدام از نهادها و چگونگی ارتباط این نهادها با یکدیگر به عوان نقشه راه.

تعیین نقطه و اهداف مطلوب با توجه به قوانین و فرهنگ و نظام معیار اسلامی.

ایجاد یک سیستم تعیین موقعیت نظام حکمرانی در شورای عالی فنی وحرفه‌ای برای ارزیابی و پایش مستمر سیاست ها.

طراحی مدل تغییر و مدل اجرای تغییر در حکمرانی آموزش های فنی وحرفه‌ای.

تعیین نقش بخش خصوصی در تامین منابع مالی، تربیت نیروی انسانی، تعیین استانداردها، سنجش، ارائه آموزش و… .

تعیین نقش درونداد و برونداد و تفکیک و تلفیق در ساختار حکمرانی.

الزام دستگاه های ذیربط به تهیه نظام جامع اطلاعات بازار کار.

جمع بندی

حکمرانی فنی وحرفه‌ای در ایران مبنی بر مشارکت حدکثری دولت و حداقلی بخش های خصوصی است که منجر به ایجاد تعادل در آموزش ها و نیاز بازار می شود. از کاستی های وضع موجود حکمرانی نظام آموزش فنی وحرفه‌ای در ایران می توان به بی توجهی به اصل تاکید بر تقاضا و پرهیز از تمرکزگرایی، عدم دخالت بخش خصوصی در تامین منابع، بی توجهی به نقش بخش خصوصی و شرکای اجتماعی در اهداف قانون، فقدان نظام جامع اطلاعات بازار کار اشاره کرد. با توجه به بررسی های انجام شده، ضرورت توصیف سیستم حکمرانی، ترسیم مدل حکمرانی از وضع موجود و مطلوب، ایجاد یک سیستم تعیین موقعیت نظام حکمرانی در شورای عالی، تعیین نقش بخش خصوصی در مولفه های آموزش های فنی وحرفه‌ای و مهارتی و الزام دستگاه های ذیربط به تهیه نظام جامع اطلاعات بازار کار را می توان به عنوان بایسته های حکمرانی نظام آموزش فنی معرفی کرد.

 محبوبه محمد علی