اولویت تحولی مابازطراحی برنامه‌های درسی وتربیتی دوره تحصیلی فنی، حرفه‌ای ومهارتی براساس اسنادبالادستی

افشار بهمنی، سرپرست دفتر تألیف آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش، در گفت‌وگو با پانا درباره تحول در نظام آموزش‌های فنی‌ و حرفه‌ای و مهارتی با اشاره به زیرساخت‌های مورد نیاز برای این آموزش‌ها اظهار کرد: «بخش بسیار مهمی که در برنامه سال گذشته به آن توجه کردیم و قطعا جز برنامه‌های امسال نیز خواهد بود توجه به زیرساخت‌های آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی است. نکته مهم در این آموزش‌ها پاسخ به نیازهای ارگان‌های متولی بازار کار مانند وزارت «تعاون، کار و رفاه اجتماعی»، «جهاد کشاورزی»، «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» و سایر دستگاه‌ها متقاضی نیروی کار برای بعضی مشاغل است. پس باید برای تربیت نیروی انسانی مورد نیاز بر اساس نیازهای کلان کشور برنامه‌ریزی کنیم.»

وی ادامه داد: «متاسفانه در کشور ما گاه توجه به مسئولیت‌های اجتماعی در ارگان‌های مختلف کمرنگ می‌شود و ما از این رهگذر دچار ضعف‌هایی شده‌ایم؛ یعنی وظایف و نقش‌های بسیاری وجود دارد که ارگان‌های دیگر خود قادر به ایفای آنها هستند، اما در عمل این اتفاق نمی‌افتد و درنتیجه بارِ آن بر دوشِ آموزش و پرورش گذاشته می‌شود. یک مثال واضح برای این موضوع شاخه کاردانش است که در مصوبه هیات وزیران تصریح شده که در تربیت هنرجویان شاخه کاردانش باید تعامل و مشارکتی جدی بین آموزش و پرورش و ارگان‌های متولی برقرار باشد. یکی از موارد مشارکت ارگان متولی در سنجش هنرجویان است که طبق ماده 5 همان آیین‌نامه «آزمون‌های مهارت موضوع این فصل از سوی وزارت کار و امور اجتماعی برگزار می‌شود و در مناطقی که وزارت کار و امور اجتماعی امکان برگزاری آزمون ندارد، سنجش هنرجویان با تعامل آموزش و پرورش انجام می‌شود.»

اهمیت مشارکت ارگان‌های متولی در آموزش‌های مهارتی

سرپرست دفتر تألیف آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش درباره اهمیت مشارکت ارگان‌های متولی در آموزش‌های مهارتی گفت: «اکنون برای احیای این موضوع طرح‌هایی مانند «برون‌سپاری» در معاونت آموزش متوسطه دنبال شده است، اما در اجرای این طرح‌ها کیفیتی که نص صریح قانون است محقق نمی‌شود. این درحالی است که برای ارتقای زیرساخت‌های آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی این مشارکت الزامی است. تا زمانی که این مشارکت اتفاق نیفتد، کیفیت آموزش اجراشده در هنرستان‌های ما همان کیفیت مطلوب برنامه‌ریزی شده را نخواهد داشت. به این ترتیب فارغ‌التحصیلان ما نیز طبیعتا برای جذب در بازار کار و اشتغال با مشکلات جدی مواجه خواهند بود.»

وی افزود: «برای رسیدن به زیرساخت‌های مطلوب، سال گذشته به درخواست معاونت آموزش متوسطه، که خواهان تدوین و تصویب مجموعه رشته‌های مهارتی شاخه کاردانش به عنوان «مجموعه نهم» بودند، اینطور پاسخ دادیم که با توجه به تغییر نظام آموزشی، به دلیل اینکه شاخه فنی‌ و حرفه‌ای کاملاً متحول شده، اما تغییرات شاخه کاردانش در سال‌های گذشته به صورت حداقلی بوده است همچنین استانداردها و رشته‌های کاردانش به صورت کامل بازبینی نشده و مصوبات قانونی حاکم بر ساختار این شاخه نیز هنوز کامل محقق نشده است، ضرورتا باید تمرکز ویژه‌ای روی شاخه کاردانش داشته باشیم و فعلا - به جای تدوین مجموعه نهم – به عقب برگردیم و این شاخه را «بازآرایی» کنیم. تا بتوانیم در برنامه کلان وزارت آموزش و پرورش مبنی بر بازطراحی دوره‌های تحصیلی و اجرای کامل اسناد بالادستی طراحی جدید دوره دوم متوسطه فنی و حرفه‌ای و مهارتی مشتمل بر دو شاخه فنی و حرفه‌ای و کاردانش براساس اسناد بالادستی و مبتنی بر آموزش عمومی را در سال جاری با مشارکت سایر بخش‌های آموزش و پرورش همچنین ارگان‌های متولی و شرکای اجتماعی ارائه و نهایی سازی کنیم.»

سرپرست دفتر تألیف آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش اضافه کرد: «به همین دلیل در برنامه‌های سال جاری دفتر تالیف فنی‌ و حرفه‌ای و کاردانش سه برنامه کلان و تحولی در راستای عملیاتی کردن اسناد بالادستی پیش بینی شده است: 1. بازطراحی دوره تحصیلی فنی و حرفه‌ای و مهارتی مبتنی بر آموزش عمومی 2. بازطراحی برنامه‌های درسی رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش مبتنی بر فطرت گرایی توحیدی و 3. بازطراحی بسته‌های یادگیری با رویکرد کاهش تمرکز و کاهش تصدی گری.»

بازطراحی دوره تحصیلی فنی و حرفه‌ای و مهارتی

بهمنی در تعریف بازطراحی دوره‌های تحصیلی گفت: «ما در دوره دوم متوسطه، در آموزش‌های فنی‌ و حرفه‌ای و کاردانش، دو شاخه داریم «فنی و حرفه‌ای» و «کاردانش»؛ که در این بازطراحی قصد داریم چند موضوع را خیلی جدی و به صورت کلان تعیین تکلیف کنیم؛ ازجمله قصد داریم «مبانی فلسفی آموزش‌های فنی‌ و حرفه‌ای و مهارتی» را، که تا امروز به صورت متمرکز روی آن کار نشده و سندی هم استخراج نشده، به عنوان فلسفه مضافِ فلسفه عمومی تعلیم و تربیت‌ کشور تهیه و تدوین کنیم تا جهت گیری ارزشی و مبنایی این آموزش‌ها در راستای فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی حاکم بر نظام تعلیم و تربیت استوار شود.»

وی ادامه داد: «همانطور که می‌دانید ما یک «فلسفه تعلیم و تربیت» مصوب و ابلاغی داریم که در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و برنامه درسی ملی هم به آن اشاره شده است. این فلسفه تعلیم و تربیت در دوره‌های تحصیلی مختلف می‌تواند یک بخش «عام» و یک بخش «مضاف» و تکمیلی داشته باشد. شکل گیری آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی در کشور ما برگرفته از چند منبع ازجمله نظام آموزشی آلمانِ است که هنرستان‌های آلمانی‌ دهه 30 و40 در ایران راه‌اندازی شد و در دهه‌های گذشته قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی از آنها اقتباس‌هایی شده بود و پس از آن نیز برای راه‌اندازی شاخه کاردانش در دهه هفتاد شمسی به سیستم دوگانه آلمان اشاره‌ای شده است.»

ارائه یک بازتعریف از مبانی اجتماعی‌ آموزش‎ها

وی عنوان کرد: «ما در این سال‌ها یک برنامه بومی و یک فلسفه بومی برای آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی خودمان تدوین نکردیم؛ پس این اقدام می‌تواند سنگ بنای خوبی برای طراحی دوره فنی‌ و حرفه‌ای و مهارتی ما باشد که قرار است دو شاخه «فنی‌ و حرفه‌ای» و «کاردانش» در دل آن بازآرایی شود.»

سرپرست دفتر تألیف آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش در ادامه به «مبانی اجتماعی» آموزش‌های مهارتی به عنوان یکی دیگر از زیرساخت‌های این آموزش‌ها اشاره کرد و گفت: «اقدام دیگری که در دل بازطراحی دوره تحصیلی اتفاق می‌افتد ارائه بازتعریفی از مبانی اجتماعی‌ آموزش‎هاست. همانطور که پیشتر اشاره شد یک پای آموزش‌های فنی و ‌حرفه‌ای و مهارتی به بازار کارمتصل است؛ یعنی اشتغال، اقتصاد، جامعه، و فرهنگ ما هم متاثر از آن هستند و هم بر آن تاثیر می‌گذارند.»

وی ادامه داد: «پس قبل از اینکه وارد تعریف رشته‌ها و شاخه‌ها شویم، لازم است تحلیل درستی از مبانی اجتماعی این آموزش‌ها داشته باشیم. مثلاً پیش از اینکه بخواهیم شاخه‌های فنی و ‌حرفه‌ای و کاردانش را طراحی و رشته‌هایش را تعریف کنیم، باید نگاهی به اقتصاد مقاومتی داشته باشیم، به نُرم‌های اشتغال و کارآفرینی در کشور توجه کنیم و نیازهای بومی اقلیمی کشورمان مبتنی بر آمایش سرزمینی در نظر بگیریم. می‌توانیم همه این‌ نیازهای کلان آموزشی را با مشارکت شورای عالی آموزش و تربیت فنی و حرفه‌ای و مهارتی بسنجیم و جهت‌گیری اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و حتی روانشناختی این آموزش‌ها را تعیین کنیم.»

بهمنی ادامه داد: «فلسفه‌های تعلیم و تربیت و نظریه‌های یادگیری مختلفی داریم؛ از تعلیم و تربیت اسلامی، که نگاهی ارزشی و معنوی به آموزش‌های فنی و ‌حرفه‌ای و مهارتی و فرهنگ کار و تلاش دارد، تا رویکرد غربی که نگاه مادی به موضوع دارد. قصد داریم همه اینها را در دل مبانی فلسفی، اجتماعی، روانشناختی تحلیل کنیم تا در ادامه بر همان مبناها اهداف دوره تحصیلی و ساختار رشته‌ها را تعریف کنیم که طراحی هنرستان زندگی (شامل ویژگی‌های هنرآموز، هنرجو، فضای یادگیری، فضا و تجهیزات، نقش هنرستان، مشارکت خانواده و سایر شرکای اجتماعی) با هدف تحقق اهداف اسناد بالادستی در ادامه این طراحی تبیین می‌شود. بدیهی است در این طراحی توجه به سایر زیرنظام‌های سند تحول و نقش متولیان آن، سایر خرده نظام‌ها وابسته مانند ارزشیابی، هدایت تحصیلی فرایندی، برنامه جامع خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی، قوانین مختلف حاکم بر جامعه مثل قانون نظام جامع آموزش و تربیت فنی و حرفه‌ای و مهارتی، قانون کار و همچنین قوانین خاص حاکم بر این دوره تحصیلی در آموزش و پرورش مانند تربیت رسمی نیمه تخصصی که از حیث برنامه ریزی درسی برای ما اهمیت بیشتری دارد، اساسی و بنیادی است.»

برنامه درسی مطابق با فلسفه حاکم بر جامعه

وی تاکید کرد: «به امیدخدا پس از تدوین کامل، اعتبار بخشی و تصویب طراحی جدید این دوره تحصیلی با مشارکت ذی نغعان و خبرگان انتظار داریم بلافاصله بتوانیم برنامه‌های درسی فنی و حرفه‌ای و مهارتی نیز با رویکرد فطرت گرایی توحیدی مطابق با طراحی جدید این دوره تحصلی بازآرایی کنیم. در خصوص چرایی این رویکرد باید تاکید کنیم که ضرورت دارد برنامه‌های درسی ما با فلسفه حاکم بر جامعه و نظام تعلیم و تربیت هماهنگ باشد، پرورش فطرت را در هر دوره تحصیلی به اقتضای آن تبیین کنیم و با نگاهی توحیدی در دوره دوم متوسطه با هدف تمدن سازی اسلامی – ایرانی – ایرانی مطابق تاکیدات بیانیه گام دوم انقلاب برنامه‌های درسی را بازآرایی کنیم. بدیهی است با این نگاه هرکدام از عناصر برنامه درسی نیز با فرهنگ و فلسفه و نیازهای بومی تبیین خواهد شد و چه بسا به مشارکت خانواده و سایر شرکای اجتماعی در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی توجه ویژه‌ای داشته باشیم. پیش بینی می‌شود در سال تحصیلی 1400-1401 بتوانیم اجرای آزمایشی محدودی از این برنامه‌ها را محقق سازیم و قطعا با تلاش مضاف و مشارکت دلسوزانه همه ذی نفعان و خبرگان این عرصه نیاز است در سال جاری اقدامات تحولی جدی در طراحی، تدوین، اعتباربخشی، تصویب، اشاعه و تبیین سازوکارهای اجرای آزمایشی برای سال بعد شکل بگیرد.»

سرپرست دفتر تألیف آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش در پایان بیان کرد: «نکته قابل توجه در باز طراحی دوره تحصیلی فنی و حرفه‌ای و مهارتی مبتنی بر آموزش عمومی و بازطراحی برنامه‌های درسی با رویکرد فطرت گرایی توحیدی این است که مهارت آموزی و همچنین تلفیق شایستگی‌های مرتبط با آن در بخش آموزش عمومی پررنگ تر و هدفمند تر از قبل به عنوان یک سیاست سازمانی و ملی دنبال خواهد شد و حتی در دوره دوم متوسطه شاخه نظری نیز مهارت آموزی و کارآفرینی به عنوان یکی از محورهای تحول در برنامه‌ها مد نظر است. بر همین اساس و برای اجرای کامل اسناد بالادستی در بازطراحی بسته‌های یادگیری نیز برنامه‌های مهمی مانند توجه به الکترونیکی کردن برخی بسته‌های یادگیری، سیاست چند تالیفی، کاهش تمرکز و کاهش تصدی گری با طراحی الگوی برون سپاری و همچنین تولید محتوا مبتنی بر نیازهای منطقه‌ای و آمایش سرزمینی پیش بینی شده است.»