تحقق «رونق تولید» در دل هنرستانهای کشور

در سالی که مقام معظم رهبری آن را سال «رونق تولید» نامگذاری کردند آموزش و پرورش به عنوان پرمخاطب ترین وزارتخانه و تامین کننده نیروی کار آینده در کشور نقش مهمی در تحقق شعار سال ایفا می کند. سال ۱۳۹۸ از سوی مقام معظم رهبری با عنوان «رونق تولید» نامگذاری شد تا بار دیگر عالی‌ترین مقام کشور با تاکید خود بر حمایت از تولید داخلی، چراغ راهی برای تمام مسئولان کشور روشن کنند. سال ۹۷ نیز از سوی مقام معظم رهبری با نام سال «حمایت از کالای ایرانی» نامگذاری شد. تاکید ایشان بر اقتصاد مقاومتی از سال‌های گذشته آغاز شده است که این مهم جز از مسیر حمایت و تقویت تولید داخلی نمی‌گذرد.در کنار تمام دستگاه‌های مسئول در راستای هموار کردن مسیر «رونق تولید»، شاید کمتر در نظر بیاید که آموزش و پرورش چه میزان می‌تواند در این مسیر سرنوشت ساز باشد. سال گذشته نیز درباره تحقق شعار سال در آموزش و پرورش نوشتیم که نگاهی به گوشه و کنار فعالیت‌های وزارتخانه آموزش و پرورش و مهم‌تر از آن نگاه به گستره ذی نفعان سه گانه دانش آموزان - خانواده - فرهنگیان در این دستگاه گسترده، نشان می‌دهد که مهمترین نهادی که می‌تواند در تحقق این شعار گام‌های مؤثری بردارد بدون شک آموزش و پرورش است. وجود ۱۳ میلیون دانش آموز با احتساب اولیای آنها و همچنین شمار فرهنگیان نشان می‌دهد با چه مخاطب گسترده‌ای رو به رو هستیم.

علاوه بر اینکه این گستره می‌تواند خود مصرف کننده تولید داخل باشد که به طور اختصاصی می‌توان دانش آموزان را مهمترین مصرف کنندگان نوشت افزار تولید داخل دانست و مدارس سراسر کشور را مصرف کنندگان انواع لوازم تولید داخل مانند وسایل گرمایشی و سرمایشی و…، در عین حال دانش آموزان در واقع همان نیروی کار آینده کشور هستند که می‌توانند مهمترین اثرگذاران «رونق تولید» در کشور باشند؛ اگر وزارتخانه‌ای چون آموزش و پرورش برای مهارت ورزی این نسل برنامه داشته باشد و نسلی پرورش دهد که علاوه بر مهارت و اخلاق حرفه‌ای که دو رکن مهم رونق تولید هستند، فرهنگ استفاده از کالای ایرانی و خودکفایی را نیز به این نسل منتقل کند.خوشبختانه وزیر آموزش و پرورش بارها و بارها در سخنان خود بر حرکت آموزش و پرورش به سمت مهارت آموزی تاکید کرده است اما واقعیت این است که این موضوع نیاز به زیرساخت‌هایی در آموزش و پرورش دارد. در حقیقت چرخه اعتبار، تأمین زیرساخت، پرورش مهارت، رونق تولید را می‌توان به خوبی در این نهاد تعلیم و تربیت مشاهده کرد.هنرستان‌ها بدون شک مهمترین بخش در آموزش و پرورش هستند که به صورت مستقیم می‌تواند هدف شعار امسال باشند اما رونق تولید علاوه بر نیاز به فرهنگ سازی در زمینه «حمایت از کالای ایرانی» که به عنوان پیش فرض «رونق تولید» سال گذشته از سوی مقام معظم رهبری مطرح شدند، جز از مسیر تولید کالای با کیفیت و در کمیت بالا به دست نمی‌آید. تولید کالای با کیفیت نیازمند پرورش نیروی ماهر و کاربلد است و پرورش چنین نیرویی نیازمند این است که امکانات برای این منظور در اختیار دستگاه‌های مهارتی باشد.اما آنچه بیش از هر چیز در مسیر تحقق شعار سال از مسیر آموزش و پرورش نیاز است نگاه به سه اصل توجه بیشتر به فرهنگ سازی حمایت از کالای ایرانی در میان کودکان و نوجوانان، کیفیت بخشی به آموزش‌های مهارتی در طول ۱۲ سال تحصیل و همچنین گسترش همکاری‌های میان بخشی وزارتخانه آموزش و پرورش با سایر دستگاه‌ها و نهادهاست.

فرهنگ سازی برای تحقق شعار سال آغاز شده است

علیرضا کاظمی معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش پیش از این درباره تحقق شعار سال در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: تأثیرگذاری بخش فرهنگ سازی نزد دانش آموزان از این حیث اهمیت بالایی دارد که می‌تواند جریان فرهنگی را به دل خانواده‌ها ببرد اما برای هر امر فرهنگ سازی نیاز به زمان داریم.درباره تحقق بخش فرهنگ سازی شعار امسال باید گفت به دلیل پیوستگی آن با شعار سال گذشته می‌توان امیدوار بود که این فرهنگ سازی از سال گذشته در مدارس آغاز شده باشد.اما اوایل سال گذشته در راستای تحقق شعار سال، سید مصطفی آذرکیش مدیر کل دفتر کاردانش وزارت آموزش و پرورش خبر از امضای تفاهم نامه مشترک بین وزیر آموزش و پرورش و وزیر صنعت، معدن و تجارت و ابلاغ مصوبات همکاری بین حوزه‌های ذی ربط در استان‌ها داد و گفت: «از زمانی که این تفاهم نامه امضا شده است و مصوبات همکاری ابلاغ شده است، آنچه در اولویت قرار گرفته است متناسب سازی آموزش‌ها با نیاز بازار کار در حوزه کاردانش و فنی حرفه‌ای است. آموزش‌های شاخه کاردانش مشارکتی هستند و ماهیت رشته‌های کاردانش بر محور تولید و خدمات است. وزارت صنعت نیز در حال حاضر یکی از مهمترین وزارتخانه‌های بزرگ در به کارگیری نیروی انسانی ماهر است. بر اساس گزارش ما و همچنین دوستان در وزارت صنعت و معدن، احساس نیاز برای تأمین نیروی ماهر از طریق تعامل گسترده‌تر میان دو وزارتخانه عملی است.» این مهم نیز یکی از موانع اصلی در مسیر توسعه کمی و کیفی شاخه‌های مهارتی تخصصی در آموزش و پرورش است که به نظر می‌رسد بعد از گذشت یکسال باید حرکتی رو به جلو داشته باشد.سید محسن حسینی مقدم نیز سال گذشته در گفتگو با خبرنگار مهر در راستای تحقق شعار سال بحث برنامه ریزی برای آموزش همراه با تولید را مطرح کرد که این برنامه نیز می‌تواند در ادامه در راستای تحقق شعار سال ۹۸ نیز تقویت شود.

تولید، موتور محرکه توسعه و اقتصاد پویاست

سید مصطفی آذرکیش مدیرکل دفتر کاردانش وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به نامگذاری سال ۹۸ به نام سال «رونق تولید» درباره برنامه‌های آموزش و پرورش در این حوزه اظهار کرد: بدون‌شک تولید، موتور محرکه‌ی توسعه و اقتصاد پویا در جوامع بشری امروزی است. وقتی می‌خواهیم تولید انجام شود، باید توجه داشته باشیم که رونق اقتصادی به رونق تولید و خدمات می‌انجامد و بالعکس. در حال حاضر در هنرستان‌های ما رشته‌هایی تدریس می‌شود که یا به تولید منجر می‌شود یا ارائه خدمات. وی ادامه داد: تلاش ما این است که مقبولیت کالای داخلی و خدمات تولیدی در هنرستان‌ها افزایش پیدا کند. از این رو بر روی این موضوع که کالاهای تولیدی در هنرستان‌ها برای مشتریان ویژگی‌های بیشتری داشته باشد و از کیفیت بالاتری برخوردار باشند، تمرکز کرده‌ایم. در سال ۹۷ برنامه‌ریزی‌های جدی را در این راستا آغاز کردیم که قطعاً در سال ۹۸ بیشتر به این امر خواهیم پرداخت.در راستای بهبود کیفیت آموزش تنظیم شده و به برنامه‌های «آموزش همراه با تولید» انجامیده است؛ چرخه «از ایده تا محصول» در حال حاضر به چرخه «از ایده تا فروش» تبدیل شده است

مدیرکل دفتر کاردانش وزارت آموزش و پرورش افزود: تنوعی که در رشته‌های مختلف کاردانش و فنی و حرفه‌ای داریم، مؤید این مسئله است که ما به مشاغل حوزه صنعت، خدمات، هنر و کشاورزی و در مجموع رشته‌هایی که یا منجر به تولید یا ارائه خدمات می‌شوند، توجه ویژه‌ای داریم. فرهنگ جامعه نیز اینگونه است که در آن کالای تولیدی و خدماتی که ارائه می‌شود، نیاز به خدمات پس از تولید دارد و جامعه این چرخه را می‌پسندد و کمیّت و کیفیت این مسیر برای مردم اهمیت دارد پس ما نیز همین مسیر را دنبال می‌کنیم. هر آنچه در هنرستان‌ها تولید می‌کنیم، قطعاً تولید داخل است؛ یک تولید بومی با استانداردهای جهانی. این مسئله به تنهایی می‌تواند کمک کند که در فرهنگ‌سازی بتوانیم قدم‌های بیشتری برداریم اما در عین حال به کمک دیگر نهادها و مجموعه آموزش و پرورش برای این فرهنگ‌سازی نیاز داریم.

برای رونق تولید نیاز به نیروهای ماهر داریم

وی ادامه داد: وقتی سال ۹۸ مزین به سال «رونق تولید» شده است، به این معناست که ما برای رونق تولید، نیاز به نیروی انسانی ماهر بیشتری داریم. در آموزش‌های مهارتی بخصوص در سنینی که افراد آموزش‌پذیر هستند که به قبل از ۱۸ سالگی مربوط می‌شود، این اتفاق در هنرستان‌های کشور رخ می‌دهد. آنچه مسلم است، تکلیف در اسناد بالادستی روشن شده است که ما به توسعه کمی و کیفی در تولیدات داخلی نیاز داریم. سند تحول بنیادین در سند ملی اشتغال که سیاست‌های کلی اشتغال در کشور را مشخص می‌کند و در سند اقتصاد مقاومتی، بر آنچه اشاره شد، تأکید شده است. در این میان آنچه ما نیاز داریم، این است که آموزش در هنرستان‌ها بیشتر با مشارکت بخش‌های متقاضی نیروی ماهر یعنی دستگاه‌های دولتی و غیردولتی مورد نظر که متقاضیان اصلی نیروی کار هستند، این مهم انجام شود.ما برای رونق تولید، نیاز به نیروی انسانی ماهر بیشتری داریم. در آموزش‌های مهارتی بخصوص در سنینی که افراد آموزش‌پذیر هستند که به قبل از ۱۸ سالگی مربوط می‌شود، این اتفاق در هنرستان‌های کشور رخ می‌دهد

آذرکیش گفت: در حال حاضر بیش از سه میلیون و ۳۰۰ هزار واحد صنفی در کشور فعال هستند. ما یک تفاهمنامه‌ای با اتاق اصناف برای برنامه‌ریزی رشته‌های جدید و کمک گرفتن اصناف از رشته‌های موجود، منعقد کرده‌ایم اما نکته مهم در این میان این است که در دنیای امروز که مبتنی بر فناوری و تکنولوژی است، هر روز مشاغل دچار دگرگونی می‌شوند و همچنین دیگر ویژگی دنیای امروز، گستردگی مشاغل در آن است، می‌طلبد که حتماً مشارکت بین‌دستگاهی افزایش یابد.وی در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر رشته‌های کاردانش و فنی و حرفه‌ای، چند درصد از مشاغل صنوف کشور را پوشش می‌دهد؟ اظهار کرد: ما نمی‌توانیم به درصد، نرخ پوشش میان شاخه‌های فنی و حرفه‌ای و اصناف را تعیین کنیم، چرا که رشته‌های ما با توجه به اقلیم هر منطقه و نیازهای کشور، از نظر تعداد هنرجویان داخل یک رشته، اختلاف معناداری پیدا می‌کند. به طور مثال در شهرها و استان‌های شمالی و جنوبی کشور، ما عموماً مشاغل مربوط به دریا را مورد نظر داریم که قابل تعمیم در کل کشور نیست. از سوی دیگر، در شهرهای بزرگ که برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه وجود دارد، ما رشته تعمیر و نصب آسانسور را داریم اما این رشته در شهرها و روستاهایی که عموماً خانه‌های دو یا سه طبقه دارند، وجود ندارد. همچنین ما در رشته‌ای مانند کشت زعفران، به شکل محدود هنرجو داریم اما در رشته برق ساختمان و برق صنعتی در کل کشور هنرجو داریم و همچنین رشته‌ای مانند خیاطی و طراحی دوخت. سخن بنده این است که استفاده واحدهای تولیدی از رشته‌های فنی و حرفه‌ای، با تفاهمنامه‌ای که با اتاق اصناف منعقد شده، بیشتر شده اما در نهایت تأمین نیروی انسانی مورد نیاز واحدهای صنعتی و تولیدی، لزوماً با یک تفاهم نامه به سرانجام نمی‌رسد و نیاز به مشارکت مستمر دارد.

مدیرکل دفتر کاردانش وزارت آموزش و پرورش در ادامه با اشاره به اینکه در حال حاضر ۱۶۰ رشته مهارتی در کاردانش و ۴۰ رشته در فنی و حرفه‌ای، هنرجو می‌پذیرند، گفت: در حال حاضر بالغ بر ۹۳۰ هزار هنرجو در مقطع متوسطه دوم و طی سه سال، آموزش‌های مهارتی می‌آموزند اما اگر خواهان رونق تولید و پیگیری این موضوع در آموزش و پرورش هستیم، باید یک فرهنگ غنی و ماندگار در عرصه توجه و تمایل خانواده‌ها به این عرصه شکل گیرد. مدرسه کانون تربیت و نقطه اتکای دولت و ملت است. رونق تولید، تقویت تولید داخلی و کاهش آسیب‌های اجتماعی در قالب یک فرهنگ عمیق و ریشه‌دار از درون مدارس شکل می‌گیرد و جنس اصلی هر نوع همکاری میان‌سازمانی با آموزش و پرورش، از جنس تعلیم و تربیت و فرهنگ‌سازی است. در سنین بالاتر و دوره متوسطه نیز ایجاد رشته‌های تخصصی و نیمه‌تخصصی برای پاسخگویی به نیازهای متنوع جامعه وجود دارد.آذرکیش با تأکید بر اینکه فرهنگ خرید تولید کالای داخل توسط یک نهاد به تنهایی در جامعه نهادینه نمی‌شود، افزود: پس از نامگذاری سال ۹۸، وزیر آموزش و پرورش تأکید کرد که در این راستا با بسیج امکانات در همه شاخه‌ها و پایه‌ها گام برداشته شود اما عمدتاً در سطح کلان کشور نیاز به فرهنگ‌سازی در حوزه ترغیب و تشویق افراد به «کار های مهارتی» داریم؛ هم در آموزه‌های دینی و هم در اسناد بالادستی تأکید شده که کار امری مقدس است. نقشی که خانواده‌ها و محیط‌های یادگیری در تعمیق این فرهنگ دارند، بسیار مهم است.

خانواده‌ها نقش مهمی در انتخاب مسیر تحصیلی و شغلی نوجوانان دارند

وی در پاسخ به پرسش دیگری درباره اینکه چگونه می‌توان برنامه‌ریزی کرد که دانش‌آموزان بیشتری، جذب شاخه‌های فنی و حرفه‌ای شوند؟ بیان کرد: اصل اول این است که خانواده‌ها باید در این مسیر بیشترین کمک را داشته باشند. دانش‌آموزان در مسیر زندگی خود چند انتخاب مهم دارند؛ اولین انتخاب مهم آنها، انتخاب رشته تحصیلی است، سپس انتخاب شغل و انتخاب همسر که خانواده‌ها در هر سه این انتخاب‌ها، باید همراه فرزندانشان باشند. توجه به استعداد و علاقه فرزندان، نقطه‌ی بهینه عوامل اثرگذار در انتخاب‌های بعدی است. ما باید در کشور شرایطی ایجاد کنیم که این نقطه بهینه به سرانجام برسد. سال‌های گذشته ما مرز ۶۰۰ هزار هنرجو را در هنرستان‌ها داشتیم که با سه ساله شدن هنرستان‌ها، ۳۳۰ هزار هنرجو به این تعداد اضافه شد که این نشان می‌دهد از نظر کمی، تأمین فضا، نیروی انسانی و تجهیزات، نیازهای ما بیشتر شده است. در سال گذشته آموزش و پرورش این نیاز را مدیریت کرد اما باید توجه داشته باشیم که برای رسیدن به نقطه مطلوب، نیاز هنرستان‌های ما جدی است و ناوگان مربوط به تجهیزات هنرستان‌ها، به اعتبارات نیاز دارد.

مدیرکل دفتر کاردانش وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: آموزش‌های مهارتی در کل دنیا به دو عامل وابسته است؛ اول تغییرات و سرعت تکنولوژی و فناوری و دوم تنوع مشاغل که هر دوی این موارد می‌طلبد ناوگان تجهیزات، همواره به روز باشد و اعتبارات مناسبی در اختیار داشته باشد. به طور مثال ما یک زمان دستگاه چاپ داشتیم که امروز از رده خارج شده است و نیاز است که در کل هنرستان‌های مربوطه، این دستگاه به طور مداوم تغییر پیدا کند به همین دلیل به مشارکت بخش خصوصی و توسعه آن تأکید دارم چرا که این همکاری می‌تواند مشکلات هنرستان‌ها را کاهش دهد.وی با اشاره به اینکه دفتر همکاری‌های آموزشی کاردانش در شهرک‌های صنعتی ۶ استان فعال شده است، تصریح کرد: با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت به زودی در ۳۲ استان کشور، این دفتر همکاری توسعه پیدا می‌کند. در شهرک‌های صنعتی نیروی انسانی ماهر موجود است و به اشتغال نیز نیاز دارند. ما اگر بتوانیم چنین برون سپاری‌هایی را بیشتر توسعه دهیم می‌توانیم کمیت و کیفیت را تضمین کنیم. سال گذشته بالغ بر ۱۱۰ هزار نفر از هنرجوهای هنرستان‌ها در مؤسسات تولید خدماتی، کارخانجات و… آموزش دیدند.

آذر کیش اضافه کرد: اراده دولت این است که آموزش‌های مهارتی را گسترش دهد و در بودجه سنواتی برای تجهیز هنرستان‌ها سال ۹۶ صد در صد اعتبار تخصیص پیدا کرد و سال ۹۷ نیز صد در صد اعتبار تخصیص پیدا کرد که در سال جدید انشاالله این بودجه کامل به دستمان برسد و منتظر نقدینگی هستیم. اما نکته این است که این عدد از نیاز هنرستان‌ها کمتر است و در حال حاضر ۱۶ هزار هنرآموز و ۲۵ هزار استادکار کم داریم تا بتوانیم به عدد استانداری که برنامه توسعه ششم برای ما منظور کرده است که ۵۰ درصد دانش آموزان در شاخه‌های مهارتی آموزش ببینند برسیم.

اقدامات آموزش و پرورش در مسیر مهارت آموزی

وی در پاسخ به پرسش دیگری درباره این موضوع که پیش از رسیدن به دوره متوسطه دوم، نهادی چون آموزش و پرورش در راستای توجه به عرصه تولید و مهارت چه گام‌های مؤثری می‌تواند بردارد نیز گفت: توجه به ساخت‌های ۶ گانه تعلیم و تربیت اگر محقق شود قطعاً این مهم نیز به دست می‌آید. در واقع باید توجه به ساحت‌های تربیت باید متوازن شود. آموزش و پرورش این مسیر را آغاز کرده است. به طور مثال درس کار و فناوری در دوره ابتدایی تدریس می‌شود. دوره هنرستان سه ساله شده است، درس هنر به دروس متوسطه اول اضافه شده است، طرح‌هایی مانند طرح شهاب که به دنبال استعدادیابی است در حال اجراست، طرح ایران مهارت در دوره متوسطه دوم اجرا می‌شود و درسی مانند کارآفرینی در تمام شاخه‌های تحصیلی تدریس می‌شود در حالیکه ۲۳ سال این درس تنها در شاخه‌های فنی و حرفه‌ای تدریس می‌شود. وی در پایان ابراز امیدواری کرد در آینده بیش از امروز شاهد تقویت کمی و کیفی آموزش در شاخه‌های کاردانش و فنی حرفه‌ای باشیم.

گروه جامعه - آزاده سهرابی